De gezinswoning van een zelfstandige beschermen in coronatijden

Als zelfstandige uw gezinswoning beschermen tegen beslag door schuldeisers: het is nog steeds mogelijk, ook in coronatijden. Om deze bescherming te genieten, moet de zelfstandige een verklaring van onbeslagbaarheid van de gezinswoning laten opstellen door een notaris.

De economische maatregelen ter bestrijding van de Covid-pandemie hebben bij vele zelfstandige ondernemers al geleid tot financiële moeilijkheden en problemen. Hun angst dat beslag gelegd zal worden op hun bezittingen – waaronder vaak hun gezinswoning -  behoort meer dan ooit tot de realiteit. Gelukkig voorziet de Belgische wetgever de mogelijkheid om de gezinswoning van een zelfstandige te beschermen tegen beslag door schuldeisers. Dit kan door een verklaring van onbeslagbaarheid te laten opstellen door een notaris. In dit artikel leest u welke stappen hiervoor ondernomen moeten worden

Elke natuurlijke persoon die in België een beroepsactiviteit uitoefent via het statuut van zelfstandige, kan deze verklaring afleggen. Zowel zelfstandigen in hoofdberoep, in bijberoep als gepensioneerden die op zelfstandige basis bijverdienen, komen hiervoor in aanmerking. Ook zaakvoerders of bestuurders van een rechtspersoon – vaak mandataris genoemd – kunnen van deze maatregel gebruik maken.

Een verklaring van onbeslagbaarheid kan alleen afgelegd worden voor de gezinswoning van een zelfstandige. Dit is het onroerend goed (in België) waar de zelfstandige zijn hoofdverblijfplaats heeft gevestigd. Dit is meestal ook de plaats waar de voornaamste belangen van de zelfstandige en zijn gezin gevestigd zijn.

Bovendien kan dergelijke verklaring alleen afgelegd worden voor zover de zelfstandige een zakelijk recht op de gezinswoning kan laten gelden. Een gezinswoning die in volle eigendom toebehoort aan de zelfstandige, al dan niet in onverdeeldheid of mede-eigendom met diens partner, kan dus het voorwerp uitmaken van een verklaring van onbeslagbaarheid. Dit geldt ook voor een onroerend goed waarop de zelfstandige een recht van vruchtgebruik of naakte eigendom kan laten gelden. In deze laatste gevallen is het evident dat de verklaring en onbeslagbaarheid beperkt zijn tot het onverdeeld aandeel of recht van vruchtgebruik, en zich dus niet uitstrekken tot de volledige volle eigendom van de gezinswoning in kwestie.

Als we met deze elementen rekening houden, kan een verklaring van onbeslagbaarheid niet opgesteld worden voor een onroerend goed dat door een zelfstandige als hoofdverblijfplaats wordt gehuurd of waarvoor een recht van bewoning werd toegestaan. De maatregel is ook niet mogelijk voor een tweede verblijf van een zelfstandige of een woning die een zelfstandige verhuurt.

Voorzichtigheid is ook geboden als de gezinswoning door de zelfstandige niet enkel als hoofdverblijfplaats wordt ingezet, maar ook voor beroepsdoeleinden (en zo bijvoorbeeld dienst doet als kantoor- of praktijkruimte). Van zodra minstens 30% van de oppervlakte van de gezinswoning gebruikt wordt voor beroepsdoeleinden, zal de onbeslagbaarheid slechts uitwerking hebben op het (privé)gedeelte van de gezinswoning die als hoofdverblijfplaats wordt gebruikt, en dus niet gelden voor de hele gezinswoning.  

Ten slotte zult u ook begrijpen dat een verklaring van onbeslagbaarheid niet opgesteld kan worden als de gezinswoning eigendom is van een vennootschap.

Als gevolg van een verklaring van onbeslagbaarbeid kan een schuldeiser niet langer beslag leggen op de gezinswoning van een zelfstandige omwille van diens onbetaalde professionele of beroepsschulden.

De onbeslagbaarheid van de gezinswoning geldt dus enkel voor beroepsschulden of schulden die verband houden met de professionele activiteit van een zelfstandige. Gemengde schulden of schulden die de zelfstandige aanging voor privé-doeleinden, bijvoorbeeld een financiering voor de aanleg van een zwembad, vallen hier dus niet onder. 

Bijkomend geldt de onbeslagbaarheid enkel voor schulden die ontstaan ná het opstellen van de verklaring van onbeslagbaarheid en het vervullen van de bijhorende formaliteiten door de notaris. Zij biedt geen oplossing of bescherming voor schulden die al bestonden op de datum van het afleggen van de verklaring. Het is dan ook zeer belangrijk de verklaring tijdig af te leggen en niet te wachten tot er financiële problemen opduiken.

Belangrijk om weten is ook dat de verklaring van onbeslagbaarheid van de gezinswoning onverkort blijft gelden in geval van faillissement van de zelfstandige of wanneer hij zijn activiteit stopzet. De gezinswoning blijft dus beschermd tegen beroepsschulden uit het verleden. 

Hou er ook rekening mee dat een verklaring van onbeslagbaarheid van de gezinswoning niet zaligmakend is voor een zelfstandige. De wetgever heeft namelijk een aantal uitzonderingen voorzien waarbij de gezinswoning van een zelfstandige niet beschermd is tegen schuldeisers. Zo kan een schuldeiser bijvoorbeeld beslag leggen op de gezinswoning van een zelfstandige voor schulden die volgen uit een misdrijf of andere strafbare feiten, ook al worden deze niet vervolgd door het parket.
 

De verklaring van onbeslagbaarheid van de gezinswoning moet voor een notaris verleden  worden. Dit document bevat een gedetailleerde beschrijving van het onroerend goed waarop ze betrekking heeft, inclusief het zakelijk recht dat de zelfstandige hierop bezit (volle eigendom, vruchtgebruik, onverdeeldheid,...). De notaris kan de verklaring enkel verlijden met instemming van de echtgenoot van de zelfstandige. 

Vervolgens wordt de verklaring van onbeslagbaarheid door het notariskantoor overgeschreven op het hypotheekkantoor. Vanaf dat moment worden schuldeisers geacht op de hoogte te zijn van de onbeslagbaarheid van de gezinswoning en is dit tegenwerpelijk aan derden. De stipte en nauwgezette opvolging van de formaliteiten door het notariskantoor is dan ook zeer belangrijk voor de cliënt-zelfstandige.

De kosten verbonden aan de opmaak van een verklaring van onbeschikbaarheid, bedragen ongeveer 1.000 euro. Die kost weegt meestal niet op tegen de bescherming die ze kan bieden.

Vooreerst kan een zelfstandige zelf beslissen om afstand te doen van de verklaring van onbeslagbaarheid van de gezinswoning. Deze afstand zal gebeuren ten voordele van alle schuldeisers van de zelfstandige, zonder onderscheid of beperking.

Vervolgens komt er ook een einde aan de verklaring van onbeslagbaarheid wanneer de zelfstandige overlijdt. In dat geval wordt de verklaring van rechtswege herroepen en zal ze niet meer gelden voor de toekomst. Als de verklaring van onbeslagbaarheid van de gezinswoning al werd ingeroepen ten aanzien van een professionele schuldeiser vóór het overlijden van de zelfstandige, dan zal deze bescherming ook ná het overlijden behouden blijven. Hierdoor genieten ook de erfgenamen van de overleden zelfstandige een zekere bescherming. 

Vanzelfsprekend komt er ook een einde aan de verklaring van onbeslagbaarheid van de gezinswoning als de zelfstandige naar een ander onroerend goed verhuist en zich op een nieuwe hoofdverblijfplaats vestigt. In dit geval zal meestal een nieuwe verklaring nodig zijn.

Als de zelfstandige zijn gezinswoning echter verkoopt en met de verkregen koopprijs - bewaard bij de notaris - een nieuwe gezinswoning aankoopt binnen de termijn van één jaar, dan kan de eerder opgestelde verklaring van onbeschikbaarheid van de gezinswoning blijven gelden.

De bescherming van de gezinswoning via de verklaring van onbeslagbaarheid kan – ook in coronatijden - een interessante piste zijn voor een zelfstandige.

Toch blijkt deze werkwijze nog niet voldoende bekend te zijn. Dit kan te maken hebben met de houding van banken en financiële instellingen: als een zelfstandige een verklaring van onbeslagbaarheid liet opstellen voor de gezinswoning, kan deze gezinswoning niet gebruikt worden als onderpand voor bancaire kredieten. Als de zelfstandige geen ander onderpand kan verstrekken aan de bank, dan zal de bank vaak beslissen tot kredietweigering. Dit benadeelt de zelfstandige, wat dus een ontradend effect veroorzaakt.

Meer weten?

Als klant van Baker Tilly kunt u contact opnemen met Liesbeth Gordts, Legal Partner, of uw dossierverantwoordelijke.
Nog geen klant? Contacteer ons voor een vrijblijvend gesprek.